Układanie kostki brukowej krok po kroku

3 sierpnia 2022

Patrząc na ukończoną pracę brukarzy, widzi się estetycznie, równo ułożoną kostkę brukową lub kamienie. Jednak to, jak długo nawierzchnia pozostanie w doskonałym stanie, zależy w bardzo dużej mierze od jakości wykonania podbudowy. Tę najczęściej wykonuje się z tłucznia, choć można użyć również pospółki, a w przypadku najbardziej wymagających nawierzchni stosuje się podbudowę betonową.

Układanie kostki brukowej składa się z kilku etapów, spośród których właściwie żadnego nie wolno pominąć, jeśli nawierzchnia ma wyglądać estetycznie i spełniać swoje funkcje.

Krok pierwszy – przygotowanie projektu

Już na etapie projektu należy zastanowić się i nad głębokością koryta, i miąższością podbudowy, i grubością kostki lub wielkością kamienia. Są to jednak parametry, które – choć ocenia się wspólnie – stanowią zmienne niezależne od siebie nawzajem. Można więc układać grubsze kostki na niższej podbudowie lub cieńsze na lepszej, grubszej, o ile odpowiada to prognozowanym zastosowaniom nawierzchni.

Niezależnie od tego, jak ma być wykonana warstwa podkładowa i jaki bruk zostanie zastosowany, wszystkie prace zawsze wyglądają bardzo podobnie. Różne są oczywiście szczegóły techniczne, jednak zakres prac nie zmienia się drastycznie.

Na właściwie przygotowanej podbudowie można umieszczać kostki brukowe, które później stworzą wytrzymałą i estetyczną nawierzchnię. W praktyce jednak nie jest to zadaniem łatwym, ponieważ brukarz musi uwzględnić wiele dodatkowych warunków, jeśli nawierzchnia faktycznie ma spełniać najwyższe normy funkcjonalne.

Krok drugi – wybór materiału

Jeden z najczęstszych powodów powstawania nierówności na nawierzchniach z kostki brukowej to zły wybór materiału. Kostka jest bowiem produkowana w kilku wariantach grubości i nie dzieje się tak bez powodu. Po prostu materiał zgromadzony na większej wysokości ma lepsze zdolności odpierania działających na niego sił. Nawierzchnia będzie tym trwalsza, im grubsza jest kostka, a której została wykonana, oczywiście przy założeniu, że i pod kostką podłoże zostanie prawidłowo przygotowane.
Nie brakuje w Polsce miejsc, w których władze miast poleciły z kostki brukowej układać nawierzchnię w zatoczkach autobusowych. Ponieważ jednak autobusy to tylko skromna część wszystkich przejeżdżających ulicą pojazdów, to wybrano cienką kostkę: 8, czasem tylko 6 centymetrów grubości. Tymczasem zasady wyboru kostki mówią jasno: na nawierzchnie, gdzie przewidywane jest duże obciążenie, w tym po których poruszają się autobusy, wybiera się kostkę brukową 10 cm. Ta zasada nie mówi nic na temat intensywności eksploatacji. Oczywiście, że cieńsza kostka wytrzyma sporadyczne przejazdy, ale na przystanku autobusowym trudno mówić o sporadycznej eksploatacji.

Cieńsze kostki – wspomniane 8 i 6 centymetrów – nadają się odpowiednio na ulice i parkingi o większym natężeniu ruchu oraz drogi niezbyt obciążone, na przykład dojazd do niewielkich osiedli albo deptak miejski. Ponieważ akurat w tych przypadkach kryteria są dość płynne, bo pojęcie większego i mniejszego ruchu jest czysto uznaniowe, należy trzymać się reguł zdroworozsądkowych, a najlepiej swoją decyzję skonsultować z ekspertem, ponieważ ważna będzie też warstwa podkładowa, która dodaje nawierzchni wytrzymałości.
Sześciocentymetrowa kostka brukowa była do niedawna używana jako wykończenie nawierzchni ścieżek rowerowych. Dziś zaleca się, aby taka ścieżka była wykonana z asfaltu, ale mimo wszystko jeszcze tu i ówdzie ścieżki rowerowe wykańcza się kostką brukową. W takich przypadkach 6 centymetrów to rozsądna grubość. Najcieńszą kostkę, o grubości tylko 4 centymetrów, układa się wyłącznie na chodnikach i to tylko pod warunkiem, że nie są one zbyt mocno obciążane. To przede wszystkim wykończenie, które może podnieść estetykę otoczenia, natomiast z oczywistych względów nie jest ono szczególnie funkcjonalne na drogach, na których choćby sporadycznie dopuszcza się ruch pojazdów kołowych.
Poza grubością kostki na jej wytrzymałość ma też wpływ skład surowcowy, to już jednak zupełnie inne kryterium wyboru.

Krok trzeci – prace ziemne

korytowanie

Korytowanie, czyli przygotowanie wgłębienia, w którym znajdzie się podbudowa i materiał nawierzchniowy. Głębokość koryta wynosi od 20 do 50 centymetrów, rzadko i tylko w szczególnych okolicznościach jeszcze trochę więcej. Mniejszą głębokość można zachować praktycznie tylko na podłożach piaszczystych i jeśli nawierzchnia będzie przeznaczona do ruchu pieszego. Nawet i wówczas trzeba przewidzieć na koryto koło 15 centymetrów. Dno wykopu nie musi być idealnie równe, ale z gruntu rodzimego trzeba wybrać wszystkie korzenie, większe kamienie i inne obiekty, które mogą przeszkodzić w poprawnym ułożeniu bruku.

Podbudowa, czyli warstwa czasem ważniejsza niż sama nawierzchnia

Podbudowa pełni bardzo ważną rolę. Układanie bruku możliwe jest dopiero po wykonaniu podbudowy i warstwy wyrównującej z piasku. Zarówno warstwa stabilizująca, jak i wyrównująca, muszą mieć odpowiednią grubość, która zależy od charakterystyki gruntu oraz przewidywanego obciążenia nawierzchni – czy kostka będzie przeznaczona jedynie dla ruchu pieszego, czy także dla samochodów osobowych, czy może będą po niej jeździć także samochody ciężarowe. Należy pamiętać, aby warstwa wyrównująca zachowała spadek przewidziany projektem. Konieczne jest zastosowanie dobrych i mocnych zagęszczarek, które pozwolą uzyskać maksymalną gęstość wszystkich warstw, tym samym zabezpieczając nawierzchnię przed odkształceniami spowodowanymi intensywną eksploatacją.

Podbudowa – z czego powinna być zrobiona?

Sztuka brukarska jasno opisuje modele warstw podkładowych i mówi, kiedy można z nich skorzystać oraz jakie są wady i zalety poszczególnych rozwiązań. Zasadniczo stosuje się cztery podstawowe warianty podkładowe, które jednak można w pewnym stopniu modyfikować w zależności od lokalnych warunków, na przykład przez dodanie warstwy drenażowej lub wodoszczelnej. Są to jednak stosunkowo rzadko stosowane rozwiązania i w większości przypadków w zupełności wystarczają cztery podstawowe możliwości:

na piasku, w przypadku niskiej kostki lub drobnego bruku i w ciągach pieszych o najmniejszym obciążeniu. Jest to także rozwiązanie, które sprawdzi się na przykład do wykończeń alejek ogrodowych, tutaj jednak z zastrzeżeniem, że warunki gruntowe muszą pozwalać na wykonanie utwardzonej warstwy piasku, która nie zapadnie się w rozmiękczoną ziemię wokół. Jest to z pewnością najtańszy sposób, ale sam piasek nie zapewnia fizycznego oparcia dla bruku;
na warstwie tłucznia i piasku, a więc tak, jak najczęściej układa się w Polsce kostki. Można użyć również pospółki. Tłuczeń lub pospółka – częściej tłuczeń, ponieważ składa się z kruszyw o większej średnicy ziaren – stosowane są po to, aby ustabilizować grunt. Ważny jest tutaj rodzaj gruntu. W przypadku podłoży gliniastych lub rozmakających stosuje się dodatkowe zabezpieczenie pod podbudowę – układa się geowłókninę, która zapobiega zapadaniu się i mieszaniu podbudowy z gruntem rodzimym. Proces ten mógłby trwać dość długo, ale przy słabej jakości gruntu na pewno by postępował, więc osłabienie nawierzchni byłoby tylko kwestią czasu. Geowłóknina stabilizuje całą strukturę podbudowy oraz zwiększa wytrzymałość nawierzchni na nawet dość duże obciążenia. Z tego samego powodu czasem tłuczeń na geowłókninie stosuje się nawet jako podstawową podbudowę na drogach przeznaczonych dla ruchu kołowego.Tłuczeń zapewnia sprawne odprowadzenie wody, a także stanowi fizyczną podporę, natomiast piasek jest używany wyłącznie jako warstwa wyrównawcza – to dzięki niemu bruk jest podparty na całej powierzchni i nie ma możliwości przesuwania się po podłożu. Warunkiem dobrego położenia kostek lub kamieni czy płyt na takiej podbudowie jest jej maksymalne zagęszczenie – im będzie gęstsza, tym silniejszy stawi opór siłom działającym na powierzchnię górną kostki, tym samym zapobiegając zapadaniu się kostek i powstawaniu kolein;
na podbudowie betonowej i warstwie wyrównawczej z piasku układa się przede wszystkim kostki brukowe na nawierzchniach dróg o dużym obciążeniu. Beton zapewnia lepsze oparcie niż tłuczeń, ale w inny sposób wpływa na odprowadzanie wody. Zaletą tego rozwiązania jest bardzo duża wytrzymałość, jednak jest to rozwiązanie kosztowne, więc inwestorzy rzadko z niego korzystają, mimo że poprzez zwiększoną trwałość uzyskuje się dłuższy okres eksploatacji nawierzchni;
na samym betonie kostkę brukową układa się rzadko. Taka podbudowa musi być wykonana w bardzo specyficzny sposób, ponieważ przez brak piaskowej warstwy wyrównawczej nie da się skorygować ułożenia kostki. Można wykorzystać ten wariant na przykład w tych miejscach, w których nawet mimo dobrego utwardzenia podłoża istnieje ryzyko uszkodzenia warstwy piasku przez spływającą wodę.

Wybór między tymi czterema sposobami zabezpieczenia podłoża przed ułożeniem nawierzchni jest stosunkowo prosty, ale niestety zbyt często głównym lub wręcz jedynym kryterium wyboru jest cena każdej z opcji.

Zagęszczenie podbudowy

Warunkiem skutecznego działania podbudowy oraz zapewnienia wsparcia nawierzchni jest dokładne zagęszczenie tej warstwy. Można to zrobić albo zagęszczarką wibracyjną albo walcem drogowym, przy czym tę pierwszą metodę stosuje się przy bardziej złożonych projektach, jako że ubijarki są bardziej precyzyjne, natomiast walce pozwalają szybko wykończyć dużą powierzchnię.

Drobne nierówności czy wahania spadku można jeszcze zniwelować warstwą wyrównującą z drobnego piasku (nigdy piasku z cementem) oraz łatą murarską (wbrew nazwie to narzędzie jest niezbędne również brukarzom) – jest to jedyne, co można zrobić, aby wykończyć podbudowę, która nie wyszła idealnie. Co ważne, przy pracy nad podbudową nie ma znaczenia grubość układanej później kostki – oba te elementy tak naprawdę, choć współpracują ze sobą, zawsze są jedynie luźno połączone.

Jak zapewnić spływ wody?

Kostka brukowa i kamienie brukowe charakteryzują się bardzo małą nasiąkliwością, która wynika wprost z właściwości materiałowych. Oznacza to, że nawierzchnia nie przepuszcza wody, która będzie spływała po niej wyłącznie powierzchniowo. Jeśli wymaga tego specyfika gruntu oraz projektu, konieczne jest zapewnienie skutecznego odprowadzania wody, aby nie tworzyła ona kałuż na nawierzchni. Są na to dwa sposoby.

Pozostawienie spadku

Najprostszy wariant to przy układaniu nawierzchni zostawić pewien nawet niewielki spadek w jedną stronę. To rozwiązanie sprawdza się w przypadku prac brukarskich przy chodnikach, drogach czy niektórych podjazdach lub patio. Przy stosunkowo małej powierzchni spadek nie jest widoczny, a woda z najwyższego punktu do najniższego może spłynąć dość szybko, co minimalizuje ryzyko zatrzymania się jej gdziekolwiek wcześniej. Wszystko to oczywiście przy założeniu, że nawierzchnia została ułożona na prawidłowo wykonanym podłożu, które będzie wspierało bruk i nie pozwoli na zapadanie się nawierzchni, gdyż, jeśli do tego dojdzie, to spadek przestanie być widoczny i powstaną zagłębienia, które będą wypełniały się wodą.

Odwodnienie

Przy dużych powierzchniach układanie ze spadkiem nie rozwiązuje problemu. Należy wówczas zastosować układy odwodnień liniowych lub inne rozwiązania pozwalające zabezpieczyć nawierzchnię przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wodę. Trzeba zadbać o to, aby powierzchnia była ukształtowana w taki sposób, by woda mogła zostać odebrana przez odwodnienia. Ich rozkład oraz specyfika są powiązane z projektem nawierzchni. Najprostszy sposób to odprowadzenie wody do studni drenażowej, ale niekiedy organizuje się spływ bezpośrednio do kanalizacji burzowej.

W skrajnych przypadkach, na przykład gdy z racji nachylenia nawierzchni może dojść do podtopienia garażu, stosuje się odwodnienia aktywne z automatycznie uruchamianymi pompami. Za każdym razem wodę kieruje się do odwodnienia liniowego, a więc specjalnych korytek, które w sposób uporządkowany regulują spływ powierzchniowy, nie dopuszczając do dowolnego spływu wody. Odwodnienia liniowe wstawiane są bezpośrednio w nawierzchnię, więc wykonuje się je tuż przed rozpoczęciem prac nad brukowaniem całej powierzchni.
Możliwości, jeśli chodzi o odwodnienia, są dość rozbudowane – różne korytka, rury drenarskie i akcesoria dodatkowe. W przypadku nawierzchni nie ma większego znaczenia wybór systemu, pod warunkiem, że odwodnienie będzie działało skutecznie.

Krok czwarty – ustawienie krawężników

Kolejnym krokiem jest ustawienie krawężników. Obecnie uważa się, że w celu usprawnienia odpływu wody przynajmniej po stronie niższej drogi należy ustawić krawężnik, którego krawędź nie będzie wystawała ponad linię kostki. Rozwiązań i propozycji jest jednak w tym zakresie kilka i wyboru najlepszego należy dokonać jeszcze na etapie projektowania. Kiedy przychodzi czas na układanie nawierzchni, należy już mieć absolutną pewność, że wybrany wariant jest właściwy i sprawdzi się w danym przypadku.

Dopiero po zawibrowaniu warstw dolnych układa się nawierzchnię, którą też należy dobrze wbić na miejsce i przesypać suchym piaskiem. Taka sama technika obowiązywała w brukarstwie jeszcze na długo przed pojawieniem się spalinowych zagęszczarek.

Krok piąty – kładziemy kostkę brukową

Prawidłowa technika układania kostki brukowej

Kostki należy układać maksymalnie ciasno – beton nie pracuje po ułożeniu i kostki nie zmienią swojego ułożenia, chyba że wzruszona zostanie warstwa piasku pod nimi, np. zapadnie się on lub zostanie wypłukany przez spływającą wodę. Kostki brukowe układa się rzędami, stojąc na wcześniej ukończonym fragmencie. Z tego też powodu ważne jest dobre zabezpieczenie obrzeży, które w początkowej fazie układania przejmie większe obciążenie. Elementy skrajne, jeśli mają być przycięte, powinny zostać dopasowane już we wstępnej fazie prac. Jest to jedyny etap, kiedy można je jeszcze poprawić lub skorygować ich położenie poprzez „dobicie” sąsiadujących elementów. Nie należy zostawiać wolnych miejsc, ponieważ po ułożeniu dalszego fragmentu nie ma możliwości powrotu i uzupełnienia takich luk – zawsze zostanie trochę za dużo miejsca i choć wprawna ekipa brukarska zablokuje kostki później w czasie piaskowania, to nadal jest to ryzykowne posunięcie.

Końcowe, ważne etapy układania kostek brukowych

Wibrowanie, czyli zagęszczanie kostki

Ponieważ w zasadzie niemożliwe jest idealnie równe ułożenie kostki brukowej, po wykończeniu całej powierzchni używa się wibratora powierzchniowego. Stopę maszyny należy przesłonić specjalną gumową nakładką, która zapobiegnie mechanicznemu uszkodzeniu kostek płytą wibracyjną. W czasie „dobijania” powierzchni wygładzone zostają nierówności i przywrócony zostaje na całym fragmencie wykończenia prawidłowy spad.

Wypełnienie szczelin piaskiem

Aby kostka brukowa pozostała na swoim miejscu, po zakończeniu wibrowania wykonuje się tzw. piaskowanie, a więc na powierzchni rozsypuje się, a następnie rozprowadza drobny piasek. Wypełnia on szczeliny między kostkami i zapobiega ich wzajemnym ruchom, a także stanowi podstawową zaporę chroniącą przed bezpośrednim spływem wody oraz zabezpiecza przed kiełkowaniem roślin przestrzeń między kostkami.

Układanie kostki brukowej – na co jeszcze należy zwrócić uwagę?

Kostka brukowa często jest w Polsce układana niewłaściwie, a przede wszystkim niestarannie. Może się wydawać, że w porównaniu z kamieniem będzie łatwiejsza do opracowania, ponieważ wszystkie kostki mają określony rozmiar i kształt, więc ułożenie z nich równej nawierzchni wymaga tylko płaskiego podłoża i niczego więcej. W praktyce jednak już od samego podłoża zaczynają się problemy – ekipa brukarska realizuje zamówienie zgodnie z zamówieniem, a to często jest nieprecyzyjne, nie uwzględnia lokalnych warunków i wówczas całe zadanie jest wykonane kiepsko. Podstawową przeszkodą w układaniu kostki jest jednak przede wszystkim przekonanie o łatwości tego zadania.

Doświadczona ekipa brukarska to podstawa

W praktyce wykonanie prac brukarskich z kostką wymaga dość dużego doświadczenia, a przede wszystkim wiedzy o tym, w jaki sposób reagują kostki betonowe. Jest to bowiem materiał dość specyficzny, wymagający sporo siły i wielkiej dokładności – ze względu na własną sztywność na pewno nie „ułoży się” samoczynnie. Kostka brukowa musi być układana jednocześnie dość delikatnie, gdyż nieprawidłowe uderzenie może doprowadzić do wykruszenia elementu. Samo w sobie nie jest to szczególnie problematyczne, ponieważ kostka ma strukturę homogeniczną. Kłopot jednak wynika z faktu umieszczenia uszkodzonego elementu w większym układzie. Każde uszkodzenie może stanowić miejsce, w którym zacznie zbierać się woda, rozsadzająca strukturę w czasie zamarzania. Z tego też powodu dokładność jest bardzo ważna – niezależnie od tego, czy do uszkodzeń kostki doszło jeszcze w procesie produkcyjnym, czy już na placu budowy, należy na bieżąco oceniać, czy stopień uszkodzenia pozwala na wykorzystanie kostki, czy należy ją odrzucić. To tym poważniejszy problem, że często inwestor jest związany budżetem, w związku z czym przy kostkach niskiej jakości, z których wiele ulega uszkodzeniu, niekiedy układa się nawierzchnię także z tych elementów, które nie powinny zostać wykorzystana.

Grzechem inwestorów jest też nieprawidłowe oszacowanie sposobu wykorzystania danej nawierzchni – brukarz układa takie kostki, jakie poleca mu ułożyć inwestor, ale nie ma możliwości, aby z kostki 6-centymetrowej ułożyć nawierzchnię parkingu czy drogi. Można oczywiście poukładać kostki na dobrej podbudowie i zgodnie ze sztuką, ale w takim przypadku błąd popełniony jest na innym etapie i na pewno prędzej czy później da o sobie znać i wywoła wszystkie negatywne konsekwencje: nierówności, koleiny, wypadanie kostek z całości struktury czy zatrzymywanie wody na warstwie podbudowy.

Podsumowanie

Prawidłowe wykonanie podbudowy wymaga dużej uważności oraz precyzji. Nawet najmniejsze niedokładności odbiją się później na jakości nawierzchni. Prawidłowo ułożone kostki brukowe tworzą równą powierzchnię o jednolitym spadku. Nie dochodzi do żadnego zapadania się fragmentów, kostki nie mają luzu i nie poruszają się pod nogami przechodzących osób. Nawierzchnia wykończona kostką brukową nadaje się do użytku od razu po uprzątnięciu resztek piasku – nie ma tutaj żadnych materiałów wiążących, wszystkie elementy są od razu ukończone i żaden z nich nie potrzebuje dodatkowego czasu na to, aby osiągnąć pełną trwałość.